સુરેશ દલાલ: ગુજરાતી સાહિત્યના દિગ્ગજ કવિ, વિવેચક અને સંપાદક સંપૂર્ણ માહિતી

 સુરેશ દલાલ: ગુજરાતી સાહિત્યના  કવિ, વિવેચક અને સંપાદક

**છબી સૌજન્ય:** Lotus flower દ્વારા User:XYZ, વિકિમીડિયા કોમન્સ પરથી.

પ્રસ્તાવના ગુજરાતી સાહિત્ય જગતમાં જેમનું નામ કવિ, વિવેચક, સંપાદક અને વિપુલ સર્જક તરીકે સુવર્ણાક્ષરે અંકિત છે, તેવા સુરેશ દલાલ (Suresh Dalal) એક અગ્રણી સાહિત્યકાર હતા. કવિતા, ગદ્ય, વિવેચન, અને સંપાદન ક્ષેત્રે તેમણે આપેલું પ્રદાન ગુજરાતી ભાષાને સમૃદ્ધ કરનારું છે. તેમની સરળ છતાં ગહન ભાષાશૈલી અને વિષયોની વિવિધતાએ તેમને વાચકોના હૃદયમાં કાયમી સ્થાન અપાવ્યું છે.

જન્મ અને પ્રારંભિક જીવન સુરેશ પુરુષોત્તમદાસ દલાલનો જન્મ 11 ઓક્ટોબર, 1932ના રોજ મહારાષ્ટ્રના થાણા શહેરમાં થયો હતો. તેમણે મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી ગુજરાતી સાહિત્યમાં એમ.એ. અને પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી હતી. તેમનો અભ્યાસ અને સંસ્કૃતિ પ્રત્યેનો લગાવ નાનપણથી જ સ્પષ્ટ હતો.

શૈક્ષણિક અને વ્યવસાયિક કારકિર્દી સુરેશ દલાલે તેમની કારકિર્દીનો પ્રારંભ અધ્યાપક તરીકે કર્યો. તેઓ SNDT મહિલા યુનિવર્સિટી, મુંબઈમાં ગુજરાતી વિભાગના વડા અને ડીન તરીકે પણ સેવા આપી ચૂક્યા છે. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, તેમણે શૈક્ષણિક અને સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું. તેમના જ્ઞાન અને માર્ગદર્શનથી અસંખ્ય વિદ્યાર્થીઓ અને સાહિત્યરસિકો પ્રભાવિત થયા.

સાહિત્યિક પ્રદાન

• કવિતા: સુરેશ દલાલ મુખ્યત્વે તેમના કાવ્યસંગ્રહો માટે જાણીતા છે. તેમની કવિતાઓમાં પ્રકૃતિ, પ્રેમ, વિરહ, માનવીય સંબંધો અને જીવનના ફિલોસોફિકલ પાસાઓનું સુંદર નિરૂપણ જોવા મળે છે. તેમની ભાષા સરળ હોવા છતાં ભાવવાહી અને ગહન હોય છે.

  • મુખ્ય કાવ્યસંગ્રહો: એકાન્ત, તાળીબદ્ધ ગઝલ, પડઘા પાણીના, અતીત રાગ, વિસર્જન, સિમ્ફની, પાન લીલું જોયું ને તમે યાદ આવ્યા (આ લોકપ્રિય કાવ્યપંક્તિ માટે ખાસ જાણીતા), કાવ્ય વિશ્વ વગેરે.

  • તેમની કવિતાઓમાં પ્રાસાદિકતા અને ગેયતા જોવા મળે છે, જેના કારણે તેમની ઘણી રચનાઓ લોકપ્રિય બની છે.

• વિવેચન: કવિતા ઉપરાંત, સુરેશ દલાલ એક ગંભીર વિવેચક પણ હતા. તેમણે ગુજરાતી સાહિત્યના વિવિધ પાસાઓ પર ઊંડાણપૂર્વક વિવેચન કર્યું છે. તેમના વિવેચનો સાહિત્યિક કૃતિઓને સમજવા માટે નવા દ્રષ્ટિકોણ પૂરા પાડે છે.

• સંપાદન: સુરેશ દલાલે અસંખ્ય સાહિત્યિક પત્રિકાઓ અને પુસ્તકોનું સફળતાપૂર્વક સંપાદન કર્યું. કવિતા (દ્રીમાસિક), વિવેચન, બુદ્ધિપ્રકાશ (ગુજરાત વિદ્યાસભાનું મુખપત્ર), કવિલોક, સાહિત્ય (પાંચ માસિક), ભંડાર (માસિક), રૂચી (વર્ષિક) અને ક્ષિતિજ (વર્ષિક) જેવા સામયિકોના સંપાદક તરીકે તેમણે ગુજરાતી સાહિત્યને એક નવો ઓપ આપ્યો. તેમનો સંપાદકીય દ્રષ્ટિકોણ ખૂબ જ વિશાળ અને સંતુલિત હતો. તેમણે અનેક નવા લેખકોને પ્રોત્સાહન પૂરું પાડ્યું.

પુરસ્કારો અને સન્માન સુરેશ દલાલને તેમના સાહિત્યિક પ્રદાન બદલ અનેક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય પુરસ્કારોથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.

• સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર (1987): તેમના કાવ્યસંગ્રહ 'અકુપાર' માટે તેમને આ પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કાર મળ્યો હતો.

• રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક (1983): ગુજરાતી સાહિત્યમાં સર્વોચ્ચ ગણાતો આ પુરસ્કાર પણ તેમને એનાયત થયો હતો.

• નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર (2005)

• પ્રેમાનંદ સુવર્ણચંદ્રક (1980)

અવસાન ગુજરાતી સાહિત્યના આ દિગ્ગજ સર્જકનું અવસાન 10 ઓગસ્ટ, 2012ના રોજ 79 વર્ષની વયે થયું. તેમના અવસાનથી ગુજરાતી સાહિત્ય જગતમાં એક મોટી ખોટ પડી છે, પરંતુ તેમનું સર્જન હંમેશા જીવંત રહેશે.

નિષ્કર્ષ સુરેશ દલાલ એક એવા સાહિત્યકાર હતા જેમણે ગુજરાતી ભાષાને તેમની કવિતા, વિવેચન અને સંપાદન દ્વારા સમૃદ્ધ કરી. તેમની કૃતિઓ આજે પણ વાચકોને પ્રેરણા આપે છે અને ભાવકોના મનમાં કાયમી સ્થાન ધરાવે છે. ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસમાં તેમનું નામ હંમેશા આદર અને સન્માન સાથે યાદ રહેશે.