6 gujarati Chapter rashtriya shayar zverachanda meghani

 

રાષ્ટ્રીય શાયર... ઝવેરચંદ મેઘાણી

ઝવેરચંદ મેઘાણી: રાષ્ટ્રીય શાયર અને લોકસાહિત્યના જીવંત રક્ષક

ઝવેરચંદ કાળીદાસ મેઘાણી (૨૮ ઓગસ્ટ ૧૮૯૬ - ૯ માર્ચ ૧૯૪૭) એક એવી વિભૂતિ છે જેમણે ગુજરાતી સાહિત્યને સમૃદ્ધ કરવામાં મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો છે. ગાંધીજીએ તેમને 'રાષ્ટ્રીય શાયર'નું બિરુદ આપ્યું હતું. તેઓ કવિ, લેખક, પત્રકાર અને લોકસાહિત્યના સંશોધક તરીકે જાણીતા છે. તેમનું જીવન અને કાર્ય ગુજરાતની સંસ્કૃતિ અને લોકજીવન સાથે ઊંડાણપૂર્વક જોડાયેલાં હતાં.

પ્રારંભિક જીવન અને શિક્ષણ

ઝવેરચંદ મેઘાણીનો જન્મ સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ચોટીલા ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતા કાળીદાસ મેઘાણી પોલીસ ખાતામાં નોકરી કરતા હોવાથી તેમનું બાળપણ ગુજરાતના ઘણા ગામો અને શહેરોમાં વીત્યું. આ ભ્રમણ દરમિયાન તેમને ગુજરાતના લોકજીવન, લોકકથાઓ અને લોકગીતોને નજીકથી જાણવાની તક મળી, જે તેમના સાહિત્યસર્જનનો પાયો બન્યું.

૧૯૧૨માં તેમણે મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી અને ૧૯૧૭માં ભાવનગરની શામળદાસ કોલેજમાંથી કળા સ્નાતકની પદવી મેળવી. સ્નાતક થયા બાદ તેઓ કોલકત્તા ગયા અને જીવન વીમા કંપનીમાં નોકરી કરી. અહીં તેમણે 'ઝવેરચંદ મેઘાણી'ને બદલે 'ઝવેરચંદ કાળીદાસ' નામનો ઉપયોગ કર્યો. આ સમયગાળામાં તેમણે બંગાળી સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યો, જેની અસર તેમના લેખન પર જોવા મળે છે.

સાહિત્યિક પ્રદાન

ઝવેરચંદ મેઘાણીનું સાહિત્ય અનોખું અને બહુમુખી છે. તેમનું સૌથી મોટું પ્રદાન લોકસાહિત્યના સંશોધન અને સંપાદનમાં છે. તેમણે સૌરાષ્ટ્રના ગામડે-ગામડે ફરીને લોકકથાઓ, દુહા, લોકગીતો અને છંદો એકત્રિત કર્યા. આ કાર્યએ ગુજરાતી સાહિત્યને એક નવો આયામ આપ્યો.

• લોકસાહિત્ય: 'સૌરાષ્ટ્રની રસધાર', 'સોરઠી બહારવટિયા', 'રઢિયાળી રાત', 'દાદાજીની વાતો' અને 'લોકસાહિત્યનું સમાલોચન' જેવા ગ્રંથો લોકસાહિત્યના સંરક્ષણ અને પ્રચારમાં માઈલસ્ટોન સાબિત થયા. તેમણે લોકકથાઓને જીવંત અને રસપ્રદ શૈલીમાં રજૂ કરી, જેનાથી તે સામાન્ય લોકો સુધી પહોંચી શકી.

• કવિતા: મેઘાણી એક ઓજસ્વી કવિ હતા. તેમની કવિતાઓમાં દેશભક્તિ, શૌર્ય અને લોકજીવનની છાપ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. 'શિવાજીનું હાલરડું', 'કોઈનો લાડકવાયો', 'ચોટીલાનો ડુંગર' અને 'વેણીના ફૂલ' જેવી કવિતાઓ આજે પણ લોકપ્રિય છે. 'છેલ્લો કટોરો' કવિતા તેમણે ગાંધીજીની દાંડીકૂચ પહેલા લખી હતી, જે તેમની રાષ્ટ્રીય શાયર તરીકેની ઓળખને વધુ મજબૂત કરે છે.

• નવલકથાઓ: તેમણે નવલકથાઓ પણ લખી, જેમાં 'વેવિશાળ', 'અપરાધી', 'તુલસી ક્યારો', 'સત્યાગ્રહ' અને 'સોરઠ, તારા વહેતા પાણી' જેવી કૃતિઓ નોંધપાત્ર છે. આ નવલકથાઓમાં તેમણે સમાજની વાસ્તવિકતા અને માનવ સંબંધોનું સચોટ ચિત્રણ કર્યું છે.

• પત્રકારત્વ: મેઘાણી 'ફૂલછાબ' અને 'જન્મભૂમિ' જેવા અગ્રણી ગુજરાતી અખબારો સાથે પણ સંકળાયેલા હતા. તેમના લેખો અને કટારોમાં સામાજિક અને રાજકીય મુદ્દાઓ પરના તેમના વિચારો પ્રતિબિંબિત થતા હતા.

સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં યોગદાન

ઝવેરચંદ મેઘાણીએ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં સક્રિય ભાગ લીધો હતો. તેમની કવિતાઓ અને લેખન દ્વારા તેમણે લોકોમાં દેશભક્તિની ભાવના પ્રજ્વલિત કરી. ૧૯૩૦માં તેમણે 'ધંધુકા'માં મીઠાનો સત્યાગ્રહ કર્યો અને જેલવાસ ભોગવ્યો. તેમના લેખન અને ભાષણોએ યુવાનોને આઝાદીની ચળવળમાં જોડાવા માટે પ્રેર્યા.

અવસાન અને વારસો

ઝવેરચંદ મેઘાણીનું અવસાન ૯ માર્ચ ૧૯૪૭ના રોજ થયું. તેમના અવસાનથી ગુજરાતી સાહિત્યને એક મોટી ખોટ પડી. તેમનું કાર્ય આજે પણ જીવંત છે. તેમની કૃતિઓ આજે પણ વિદ્યાર્થીઓ અને વાચકો દ્વારા વાંચવામાં આવે છે અને તેમનું યોગદાન ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરે લખાયેલું છે. તેઓ માત્ર એક સાહિત્યકાર જ નહીં, પરંતુ ગુજરાતના લોકજીવન અને સંસ્કૃતિના સાચા પ્રતિનિધિ હતા.

જો તમે મેઘાણીના કોઈ ચોક્કસ પુસ્તક કે કવિતા વિશે વધુ જાણવા માંગતા હો, તો જણાવી શકો છો.

Q-2. પાઠ મનમાં વાંચો. પાઠમાંના અર્થ પ્રમાણે નક્કી કરો કે વાક્ય સાચું છે કે ખોટું. તે પ્રમાણે વાક્યોની સામે [✓] કે [×] કરો.

1. ‘સિંધુડો’ ના કાવ્યો વાંચનાર કે સાંભળનારનો અંગ્રેજ સરકાર વિરુદ્ધ ગુસ્સો વધી જતો હતો.

2. ઝવેરચંદ શરમાળ હતા પણ તેમને ઘણા મિત્રો હતા.

3. ઝવેરચંદ પહાડ, ઝરણાં, વનરાજી વચ્ચે મોટા થયા.

4. પોતાની વાછરડીને સિંહથી બચાવનારી ચારણની છોકરીને જોઇને ઝવેરચંદે ‘ચારણ કન્યા’ ગીત રચ્યું.

5. ઝવેરચંદે બધી વાર્તાઓ જેમ બોલાતી હોય તેમ જ લખી છે.

6. મેઘાણીએ બાળકો, કિશોરો, અને મોટેરાં એમ બધાં માટે ગીતો, વાર્તાઓ લખ્યાં છે.

7. હીરબાઈ, આલેક કરપડો, જોગીદાસ ખુમાણ, દાના, ભગત સત દેવીદાસ વગેરે જીવતા જાગતા માણસો હતાં.

8. ઝવેરચંદ મેઘાણી લોકકથાકાર તરીકે પ્રખ્યાત છે.