vasant panchami

 

વસંત પંચમી: મહત્વ, ઇતિહાસ અને પૂજા વિધિ

 

વસંત પંચમી હિંદુ ધર્મના મહત્વપૂર્ણ તહેવારોમાંનો એક છે. આ પર્વ વસંત ઋતુના આગમનનું સંકેત આપે છે અને માતા સરસ્વતીની પૂજા માટે ખાસ પ્રખ્યાત છે. વસંત પંચમી દરેક વર્ષે મઘ શુક્લ પંચમીના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવાર સમગ્ર ભારતમાં અને અન્ય હિંદુ સમાજોમાં ભક્તિભાવથી ઉજવાય છે. આ લેખમાં આપણે વસંત પંચમીનો ઇતિહાસ, મહત્વ, પૂજા વિધિ અને વિવિધ દેશોમાં આ પર્વ કેવી રીતે ઉજવાય છે તેની ચર્ચા કરીશું.

વસંત પંચમીનો ઇતિહાસ

વસંત પંચમીનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં થાય છે. માન્યતા મુજબ, ભગવાન બ્રહ્માએ જ્યારે બ્રહ્માંડની રચના કરી ત્યારે એક સમયે સૃષ્ટિ મૌન અને નિર્જીવ લાગી. તેથી, બ્રહ્માએ પોતાના કમંડલમાંથી જળ છાંટી અને એમાંથી માતા સરસ્વતી પ્રગટ થઈ. માતા સરસ્વતીએ વીણાનું વાદન કર્યુ, જેના કારણે સમગ્ર જગતના જીવજંતુઓમાં સૂર અને બોલવાની ક્ષમતા આવી. તેથી, વસંત પંચમીના દિવસે માતા સરસ્વતીના જન્મદિવસ રૂપે પૂજા કરવામાં આવે છે.

વસંત પંચમીનું મહત્વ

1. શિક્ષા અને જ્ઞાન: માતા સરસ્વતી જ્ઞાન, વિદ્યા અને કલા પ્રદાન કરનાર દેવી છે. વિદ્યાર્થીઓ અને શીખવવાની પ્રક્રિયાથી જોડાયેલા લોકો માટે આ પર્વ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
2. શુભ કાર્ય માટે શુભ દિવસ: વસંત પંચમીને શુભ દિવસ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે કોઈ પણ શુભ કાર્ય કે નવા પ્રોજેક્ટની શરૂઆત કરવામાં આવે છે.
3. વિશ્વમાં વસંત ઋતુની શરૂઆત: વસંત પંચમી વસંત ઋતુની શરૂઆતનું પ્રતીક છે. આ ઋતુમાં કુદરત સુંદર બની જાય છે, ફૂલ ખીલી ઉઠે છે અને પંખીઓની ચહચહાટ ગુંજવા લાગે છે.
4. પશ્ચિમ બંગાળ અને ઓડિશામાં દુરગા પૂજા પછી બીજા સૌથી મોટા તહેવાર તરીકે: અહીં વસંત પંચમીનો વિશેષ મહિમા છે. લોકો આ દિવસે માતા સરસ્વતીની ભવ્ય પૂજા કરે છે અને શાળાઓમાં વિધ્યાર્થીઓ માટે વિશેષ કાર્યક્રમો યોજાય છે.

વસંત પંચમીની પૂજા વિધિ

વસંત પંચમીના દિવસે હિંદુ ધર્મ અનુયાયીઓ માતા સરસ્વતીની પૂજા કરે છે. પૂજાની વિધિ નીચે મુજબ છે:

1. સફેદ અને પીળા કપડાં પહેરવા: માતા સરસ્વતીને પીળો અને સફેદ રંગ પ્રિય છે. લોકો આ દિવસે આ રંગના કપડાં પહેરે છે.
2. પૂજા સામગ્રી તૈયાર કરવી: પુષ્પો, હલદર, ચંદન, ધૂપ, દીવો, મીઠાઈ અને સરસ્વતી સ્તોત્રનો સમાવેશ થવો જોઈએ.
3. સરસ્વતી સ્તોત્ર અને મંત્રોચ્ચારણ: લોકો માતા સરસ્વતીના મંત્રો અને સ્તોત્રો પાઠ કરે છે.
4. વિદ્યા આરંભ: નાના બાળકો માટે આ દિવસ ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે તેમને પ્રથમ વાર લખવા-વાંચવાનું શીખવવામાં આવે છે.
5. ભોજન અને પ્રસાદ: ખાસ કરીને ખીચડી, કેસરવાળા ભાત, લાડુ અને મીઠાઈઓનો પ્રસાદ બનાવવામાં આવે છે.

વસંત પંચમીની ઉજવણી વિવિધ રાજ્યોમાં

1. ઉત્તર ભારત: ઉત્તર પ્રદેશ, દિલ્હી, પંજાબ અને હરિયાણામાં સરસ્વતી પૂજા ભવ્ય રીતે થાય છે. લોકો પતંગ ચગાવવાની મજા માણે છે.
2. પશ્ચિમ બંગાળ અને ઓડિશા: અહીં માતા સરસ્વતીની મૂર્તિ સ્થાપી પૂજા કરવામાં આવે છે. શાળાઓ અને કોલેજોમાં વિશેષ કાર્યક્રમો થાય છે.
3. રાજસ્થાન: આ રાજયમાં ભવ્ય પતંગ મહોત્સવ યોજાય છે.
4. મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત: પીળા વસ્ત્ર અને હલદરનો ખાસ મહિમા હોય છે.

વસંત પંચમી અને પતંગ ઉત્સવ

ગુજરાત અને રાજસ્થાનમાં વસંત પંચમીના દિવસે પતંગ ચગાવવાનો વિશેષ મહિમા છે. લોકો આ દિવસે છત પર ભેગા થાય છે અને પતંગ ઉડાવવાની મજા માણે છે. ખાસ કરીને અમદાવાદ અને જયપુરના આકાશમાં હજારો પતંગો ઉડે છે. પતંગ ચગાવવાનો આ ઉત્સવ લોકો માટે ઉમંગ અને આનંદ લાવે છે.

વસંત પંચમી અને લગ્ન-શુભ કાર્ય

વસંત પંચમી હિંદુ પંચાંગ અનુસાર સૌથી શુભ દિવસોમાંથી એક માનવામાં આવે છે. આ દિવસે લગ્ન, ગૃહપ્રવેશ અને અન્ય શુભ કાર્યો માટે શુભ સમય હોય છે. દક્ષિણ ભારતના કેટલાક વિસ્તારોમાં આ દિવસે ખાસ વિવાહ અને શુભ સંસ્કાર યોજાય છે.

વસંત પંચમી જ્ઞાન, વિદ્યા અને સંગીતનું પ્રતીક છે. આ પર્વ માત્ર પૂજા-અર્ચનાનો જ નહીં, પરંતુ કુદરતી સૌંદર્ય અને આનંદનો પણ છે. માતા સરસ્વતીની કૃપાથી દરેકના જીવનમાં જ્ઞાન અને પ્રકાશ પ્રસરે, એ જ પ્રાર્થના!